Luật sư bào chữa cho bà Trương Mỹ Lan đã nêu quan điểm rằng, hành vi mà bà bị cáo buộc từ năm 2012-2022 về bản chất là cùng phương thức, thủ đoạn xuyên suốt trong 10 năm nhưng lại bị quy hai tội độc lập là "chưa thỏa đáng". Tuy nhiên, Viện Kiểm sát lại có lập luận khác.
Bà Lan bị đề nghị mức án tử hình, tổng hợp của ba tội danh là tham ô tài sản, đưa hối lộ và vi quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng. Trong đó, tham ô tài sản là tội danh khiến bà đối mặt với án tử hình.
Đã có những tranh luận quanh tội danh này.
Luận điểm của Viện Kiểm sát
Cần hiểu, tội danh của bà Lan dù cùng tính chất, hình thức nhưng lại được chia làm hai giai đoạn do lịch sử sửa đổi của Bộ luật Hình sự (BLHS).
BLHS 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) và bắt đầu có hiệu lực từ năm 2018 mở rộng nội hàm khái niệm "tham ô" để xử lý hành vi tham nhũng tại doanh nghiệp ngoài nhà nước. Trước đó, luật chỉ áp dụng tội danh này với những người có chức vụ, quyền hạn trong khu vực công.
Vì sự điều chỉnh này mà trong giai đoạn 2012-2017, các sai phạm của bà Lan và đồng phạm bị cáo buộc, được quy vào tội danh vi phạm quy định về hoạt động ngân hàng. Còn giai đoạn 2018-2022 thì bà Trương Mỹ Lan bị xử về tội danh tham ô tài sản. Đây cũng là điểm gây ra tranh luận giữa luật sư bào chữa cho bà Lan và Viện kiểm sát.
- Vạn Thịnh Phát: những điểm đáng chú ý trước ngày phán quyết
- Vạn Thịnh Phát: Những lãnh đạo nào nên chịu trách nhiệm về vụ án?
Luật sư bào chữa cho bà Trương Mỹ Lan cho rằng hành vi mà bà bị cáo buộc từ năm 2012-2022 về bản chất là cùng phương thức, thủ đoạn xuyên suốt trong 10 năm. Nhưng vì tính chất của luật nói trên mà chia ra hai tội độc lập là "chưa thỏa đáng", làm nặng tình trạng của bà Lan.
Thêm nữa, luật sư của bà Lan cho rằng bà không phạm tội tham ô tài sản vì bà không phải là người có chức vụ, quyền hạn tại SCB.
Trong khi đó, Viện kiểm sát nói chủ thể tội này là "người nào có chức vụ, quyền hạn" chứ không phải "có chức vụ và quyền hạn" và thực chất bà Trương Mỹ Lan nắm quyền cao nhất SCB, điều hành các bị cáo có chức vụ khác.
BBC đã liên hệ với Luật sư Phùng Thanh Sơn, Giám đốc công ty Luật Thế Giới Luật Pháp, TP HCM, để giải thích thêm về vấn đề này.
"Theo tôi hiểu thì phía luật sư của bà Lan cho rằng chủ thể của tội tham ô tài sản phải là người có chức vụ, có quyền hạn. Quyền hạn ở đây là quyền hạn được quy định theo luật hoặc theo điều lệ, quy chế hoạt động hoặc theo quyết định trao quyền của người có thẩm quyền tại SCB. Trong khi đó, bà Lan không có chức vụ gì, không được giao quản lý tiền tại SCB và thực tế không quản lý tiền của SCB nên không thể truy tố bà Lan tội tham ô tài sản theo Điều 353 BLHS 2015 được.
"Còn phía Viện kiểm sát thì cho rằng mặc dù về mặt hình thức pháp lý, bà Lan không nắm giữ chức vụ nào tại SCB nhưng trên thực tế bà Lan sở hữu trên 91% tổng vốn Điều lệ của SCB và chi phối toàn bộ các hoạt động của SCB nên bà Lan được xem là người có quyền. Luật không buộc người có quyền phải là người có chức vụ nên chủ thể của tội này không nhất thiết là người có chức vụ. Do đó, theo quan điểm của VKS thì việc truy tố bà Lan tội tham ô tài sản là đúng. Quan điểm này của đại diện VKSND phù hợp với thực tế phổ biến hiện nay," ông Sơn phân tích.
Theo luật định, tỷ lệ sở hữu của cá nhân tại một tổ chức tính dụng không quá 5% vốn điều lệ của tổ chức tín dụng. Vì vậy, để “lách” các quy định về hạn chế tỷ lệ sở hữu của cổ đông, thành viên góp vốn trong một số ngành nghề, công ty đại chúng,… nhiều cổ đông, nhà đầu tư nước ngoài thường nhờ hoặc thuê người khác đứng tên cổ phần, phần vốn góp.
- Vì sao bà Trương Mỹ Lan bị cho là 'rút của SCB' hơn 1 triệu tỷ VND mà bị xử lý 304.096 tỷ?
- Phiên tòa Vạn Thịnh Phát: Bà Trương Mỹ Lan khai gì về tướng công an đã chết?
"Về mặt pháp lý, những người này không có quyền hành gì nhưng trên thực tế thì lại chi phối toàn bộ việc ra quyết định của công ty. Tuy nhiên, đứng về mặt khoa học pháp lý theo tôi thì không ổn," ông Sơn nói.
Theo luật sư Sơn, quyền hạn trong tội “Tham ô tài sản” phải được hiểu là quyền hạn này có được trên cơ sở hợp pháp, chứ không phải trên cơ sở phi pháp, nghĩa là hành vi trái pháp luật (nhờ người đứng tên hộ cổ phần của bà Lan) không thể tạo ra được một quyền hạn hợp pháp (bà Lan thành người chi phối SCB).
"Do đó, nếu quan điểm của VKSND được chấp nhận thì vô tình chúng ta chấp nhận hành vi trái luật trước đó của bà Lan, tức là bà Lan được phép sở hữu quá 5% vốn điều lệ của một tổ chức tín dụng! Bởi bà Lan phải sở hữu vốn điều lệ vượt tỷ lệ luật định thì bà Lan mới có quyền chi phối được việc ra quyết định tại SCB," ông Sơn phân tích điều mà ông cho là "có kẽ hở" trong luận điểm của VKS.
Truy tố bà Lan theo điều luật nào?
Từ những phân tích trên, ông Sơn cho rằng, truy tố bà Lan tội "vi phạm quy định trong hoạt động của các tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài” được quy định tại Điều 206 BLHS 2015 sẽ phù hợp hơn.
Nhất là khi tội "vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng” quy định tại Điều 179 BLHS năm 1999 vẫn còn duy trì, mở rộng và quy định chi tiết các hành vi ở Điều 206 BLHS 2015, “tội vi phạm quy định trong hoạt động của các tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài”, chứ không phải được bỏ đi ở BLHS 2015.
Do đó, theo ông Sơn, cơ quan tiến hành tố tụng không thể tách các hành vi theo từng giai đoạn có hiệu lực pháp luật của BLHS để truy tố các tội danh khác nhau.
Về bản chất, bà Lan phạm tội nhiều lần chứ không phải thực hiện những loại hành vi phạm tội khác nhau, luật sư lập luận.
Nguồn hình ảnh, Getty Images
Điều 206 BLHS 2015 gồm các nhóm hành vi phạm tội như:
- Cấp tín dụng cho những trường hợp không được cấp tín dụng;
- Cấp tín dụng không có bảo đảm hoặc cấp tín dụng với điều kiện ưu đãi cho những đối tượng không được cấp tín dụng theo quy định của pháp luật;
- Cố ý nâng khống giá trị tài sản bảo đảm khi thẩm định giá để cấp tín dụng;
- Vi phạm quy định của pháp luật về tổng mức dư nợ tín dụng đối với các đối tượng bị hạn chế cấp tín dụng;
- Cấp tín dụng vượt giới hạn so với vốn tự có đối với một khách hàng và người có liên quan;
- Vi phạm quy định của pháp luật về góp vốn, giới hạn góp vốn, mua cổ phần, điều kiện cấp tín dụng hoặc mua bán tài sản;
- Phát hành, cung ứng, sử dụng các phương tiện thanh toán không hợp pháp; làm giả chứng từ thanh toán, phương tiện thanh toán;
- Sử dụng chứng từ thanh toán, phương tiện thanh toán giả;
- Tiến hành hoạt động ngân hàng khi chưa được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép….
"“Hành vi của bà Lan trong vụ án này, trừ hành vi đưa hối lộ, tương ứng với các hành vi được quy định tại Điều 206 BLHS chứ không phải tại Điều 353 BLHS 215. Do đó, theo tôi truy tố bà Lan tội tham ô tài sản theo Điều 353 BLHS 2015, về mặt pháp lý, là không thuyết phục," ông Sơn đánh giá.
Cho tới nay, bà Lan là người duy nhất trong số các bị cáo có mặt tại tòa vẫn phủ nhận toàn bộ tội danh.
Với tội hối lộ 5,2 triệu USD cho bà Đỗ Thị Nhàn, Cục trưởng Cục Thanh tra, giám sát ngân hàng II, theo luật sư của bà Lan, ngoài lời khai của người đưa tiền là cựu Tổng giám đốc SCB Võ Tấn Hoàng Văn, không có chứng cứ nào thể hiện bà Trương Mỹ Lan chỉ đạo ông Văn đưa tiền cho bà Nhàn.
